Autosan H9-21
Prace nad stworzeniem następcy przestarzałego już w momencie produkcji, modelu San H100 pojęto u schyłku lat 60. Nowy autobus miał być nieco dłuższy od Sana i posiadać silnik umieszczony z tyłu.
W 1967r. SFA nawiązała współpracę z jugosłowiańską firmą „Karoserija – 11 Oktomvri” ze Skopje, na mocy której wyprodukowano serię 15 prototypów autobusu Sanos A9 w wersji międzymiastowej i miejskiej. Autobus ten miał długość ok. 9 metrów i mógł pomieścić 38 pasażerów. Jego nadwozie miało ramową konstrukcję połączoną z kratownicowym szkieletem nadwozia. Zastosowano w nim umieszczony został wzdłużnie, za tylną osią 125-konny silnik wysokoprężny, produkowany w Andrychowie na licencji brytyjskiego Leylanda. Od 1969r. miał być wprowadzony do seryjnej produkcji, tak się jednak nie stało, gdyż w 1968r. jednocześnie zaczęto opracowywać własny projekt autobusu o podobnej do Sanosa, konstrukcji – był to Sanok 09. W niedługim czasie zrezygnowano z produkcji Sanosa A9 na rzecz polskiej konstrukcji.
Prototypowy Sanok 09 przeszedł kolejne modernizacje – konstrukcja została wydłużona o 105 mm (do 9300 mm), co umożliwiło przewożenie 36+2 osoby na miejscach siedzących oraz 10 na miejscach stojących. Silnik Leylanda zastąpiono andrychowską wysokoprężną jednostką napędową typu 6c107 o mocy 138 KM, lub opcjonalnie mocniejszą starachowicką – typu 359 o mocy 150 KM. Sylwetka autobusu otrzymała charakterystyczne załamanie w przedniej części dachu. Nad oknami zamontowano dodatkowe okna, co znacząco poprawiło widoczność pasażerom w stosunku do starszych autobusów. Tak zmodernizowana konstrukcja została oznaczona symbolem H9 i stała się pierwszym autobusem spod szyldu nowej marki – Autosan.
Do 1973r. zbudowano wiele prototypów serii H9, jak i dłużone do 11 i 12 metrów prototypy oznaczone odpowiednio typem: H11 i H12. Nie trafiły one jednak do seryjnej produkcji. W czwartym kwartale 1973r. Autosan H9 trafił do seryjnej produkcji w wersjach: H9-03, oraz H9-15. W 1975r. dołączyły do nich także dwie miejskie wersje H9-33 i H9-35, które – zwłaszcza H9-35, na długo zagościły w mniejszych ośrodkach miejskich, obsługując tamtejszą komunikację zbiorową. W kolejnych latach pojawiło się jeszcze kilka prototypów serii H9.
W 1980r. uruchomiono produkcję międzymiastowej wersji – H9-21. Jej konstrukcja została wydłużona do 10 000 mm i podwyższona do 3150 mm. Zwiększono także rozstaw osi o 700 mm. Nowy autobus mógł przewieść 51 pasażerów, w tym 39 na miejscach siedzących. W stosunku do poprzednio produkowanych wersji tego modelu, przeprowadzono wiele drobnych zmian. Zastosowano w nim zmodernizowany silnik typu 6CT107/A3 w którym zastosowano turbosprężarkę, dzięki której moc wzrosła do 150 KM. Równolegle wprowadzono także wersję H9-20, która przystosowana była do przewozu 41 pasażerów. Autobusy te dzięki prostej konstrukcji, na stałe wpisały się w polski krajobraz i na długo zagościły we flocie większości państwowych przedsiębiorstw komunikacji samochodowej.
Następcą modelu H9 miał być model H10, jednak z uwagi na ogromny popyt na średniej wielkości autobusy spowodował, że oba modele występowały równocześnie w ofercie sanockiej fabryki. W 2000r. model H9 przeszedł głęboką modernizację, w skutek której długość autobusu zmniejszono do długości Sanoka 09 i pierwszych odmian modelu H9. Nowy model otrzymał oznaczenie A0909L Tramp. Mimo tego, w 2006r. wznowiono produkcję modelu H9-21, który otrzymał elementy nadwozia zapożyczone z “Trampa”. Model o oznaczeniu H9-21/A09 produkowano przez kilka miesięcy, po czym wycofano go z oferty.
Autobusy Autosan H9-21 po dziś dzień można spotkać w wielu przedsiębiorstwach PKS w całej Polsce, oraz u części prywatnych przewoźników. Wielu kierowców wykupiło te pojazdy z macierzystych firm transportowych i wykonywało nimi przewozy na zlecenie zakładów pracy, lub jako podwykonawcy PKS-ów. W 1996-2007 autobusy tego typu należące do Państwowego Przedsiębiorstwa Komunikacji Samochodowej we Wrocławiu – a później Polbusu-PKS Wrocław, obsługiwały linię 419 z Dworca PKS przy ul. Suchej do osiedla Żar. Polbus-PKS, dla zaoszczędzenia kosztów łączył to zadanie przewozowe z kursami liniowymi do Środy Śląskiej a o obsługiwanej linii informowała jedynie tablica z numerem 419 wystawiona za przednią i tylną szybą pojazdu. Autobusy te nie były wyposażone w kasowniki, więc bilety na przejazd można było zakupić jedynie u kierowcy, lub – po okazaniu kierowcy ważnego biletu okresowego, bądź imiennego na wszystkie linie komunikacji miejskiej.
Zobacz zdjęcia autobusów w Fotogalerii Transportnews
Producent | Sanocka Fabryka Autobusów / Autosan S.A. |
Premiera | 1976 (Autosan H9/I), 1980 (Autosan H9-21) |
Podobne | Autosan A0909L Tramp, Autosan H10-10, Mercedes-Benz O302, Jelcz L100 |
Pokrewne | Autosan H9-20, Autosan H9-35, Autosan A0909L Tramp, Autosan Lider 9 |
Typ autobusu | Międzymiastowy klasy MIDI |
Długość | 10000 mm |
Szerokość | 2500 mm |
Wysokość | 3150 mm |
Masa własna | 8400 kg |
Masa całkowita | 12500 kg |
Układ drzwi | 1-0-1 |
Liczba drzwi | 2 |
Wysokość podłogi w 1 drzwiach | 980 mm |
Wysokość podłogi w 2 drzwiach | 980 mm |
Ilość miejsc ogółem | 51 |
Ilość miejsc siedzących | 39 |
Silnik | Andoria 6cT T107 |
Moc | 150 KM |
Skrzynia biegów | FPS S5-45 |
Ilość biegów | 5 |
Typ | Manualna |
Drzwi | Ręcznie otwierane na zewnątrz |